داستان كوتاه ايراني در دهه هشتاد به انتخاب حسن ميرعابديني

شرق: از معدود آنتولوژي هاي معتبر موجود در زمينه ادبيات داستاني يكي «هشتاد سال داستان كوتاه» است در دو جلد به انتخاب حسن ميرعابديني كه شصت داستان كوتاه از آغاز ادبيات معاصر ما تا دهه هشتاد را دربر دارد. در ادامه اين كتاب اينك ميرعابديني سراغ داستان كوتاه دهه هشتاد رفته است و منتخبي از اين دوران منتشر كرده است با عنوان «دهه هشتاد: داستان كوتاه ايراني». كتاب اخير شامل بيست وپنج داستان است از ميان انبوه داستان هايي كه طي دهه هشتاد در كتاب ها و مجلات منتشر شدند. ميرعابديني در مقدمه اش مي نويسد: «برگزيدن داستان ها مدت ها وقت برد، عاقبت پس از بارها انتخاب و حذف، داستان هايي را در نظر گرفتم و، به ترتيب الفبايي نام نويسندگان، در اين كتاب مجموع كردم.» چنان كه ميرعابديني آورده است هر منتخب داستاني حاصل حس كنجكاوي و ذوق و سليقه اي خاص است. اين آنتولوژي از داستان ايراني دهه هشتاد نيز حاصل پسند گردآورنده از داستان كوتاه و در عين حال معرف موجودي ادبي ما است. كتاب جز داستان هايي از بيست وپنج نويسنده معاصر، يك مقدمه دارد و يك يادداشت با عنوان «داستان كوتاه ايراني در سه نما». ميرعابديني در مقدمه به سياق مرسوم شرحي نوشته است بر چگونگي گردآوري و انتخاب داستان هاي كوتاه، و متن  «داستان كوتاه ايراني در سه نما» نيز گذاري است بر داستان كوتاه از قديم كه شكل افسانه و قصه پريان داشت تا دوران معاصر و شكل كنوني آن. ميرعابديني تبار داستان كوتاه را از موپاسان و چخوف و همينگوي و كارور پي مي گيرد تا مي رسد به داستان كوتاه فارسي كه در نظر او «يك مفهوم تاريخي است كه با تلاش نويسندگان متعدد پديدار شده، و از 1300 تا امروز، بسيار تغيير كرده و شكل هاي روايي گوناگون را آزموده است. شكل هاي روايي جهاني و برآمده از خلاقيت داستان نويسان برجسته اند، اما ريشه در گفتمان انديشگي و فرهنگي يك جامعه و سنت ادبي آن هم دارند. زيرا بوطيقاي ادبي هر جامعه اي بيانگر آن است كه مردم آنجا چه رويكردي به جهان و زندگي دارند، مناسبات شان با يگديگر چگونه است، و نحوه گذران خود را چه طور تعريف مي كنند. به طوري كه فرم هاي روايي هر ملتي نوع نگاه آن ملت به هستي را بازتاب مي دهند.» بعد، ميرعابديني صورت بندي از دوره هاي متفاوت داستان كوتاه ايراني به دست مي دهد كه از نظر او سه دوره عمده دارد: نخستين مرحله، دوره زماني از انتشار چرند و پرند علي اكبر دهخدا در نشريه صوراسرافيل (1286 ش) و يكي بود يكي نبود سيدمحمدعلي جمالزاده (1300)، تا خيمه شب بازي اثر صادق چوبك (1324) را شامل مي شود. حاصل كار زياد نيست و جز اثر جمال زاده، شامل مجموعه داستان هاي زنده به گور (1309)، سه قطره خون (1311)، و سايه روشن (1312) از صادق هدايت و چمدان اثر بزرگ علوي (1312) است. ميرعابديني همچنين اشاره مي كند به نقش مجلات در پاگرفتن و رشد نوع ادبي داستان كوتاه. دوره دوم داستان نويسي ايران از زمان انتشار داستان هايي از ساعدي و بهرام صادقي و گلشيري آغاز مي شود و با سخنراني پرويز ناتل خانلري همراه است در نخستين كنگره نويسندگان ايران به سال 1325 كه داستان كوتاه را به عنوان يك نوع ادبي مستقل كنار انواع تثبيت شده اي همچون رمان و نمايش نامه مي نشاند. ميرعابديني داستان نويساني ازجمله چوبك و آل احمد و ابراهيم گلستان و سيمين دانشور را متعلق به اين دوره دانسته است. دوره سوم نيز داستان نويسي بعد از انقلاب است كه به قول حسن ميرعابديني به پژوهش در واقعيت و زبان گذشت و مبارزه با اقتدار واقعيت به صورت جست وجوي واقعيت و شناخت كه محل ترديد واقع شد. در عين صورت بندي و فهرست كردن خصوصيات هر دوره، ميرعابديني با اشاره به محمدعلي سپانلو و دو آنتولوژي مهم او از داستان هاي ايراني، در چند سطر جان كلام خود را چنين مي نويسد: «پيشگامان داستان كوتاه ايراني عمدتا عين گرايند. حال آن كه، نويسندگاني از قبيل چوبك و گلستان استعاري انديش اند. اگر اصطلاح محمدعلي سپانلو را به كار گيريم، آنان در بند بازآفريني واقعيت بودند و اينان تا حدودي به جست وجوي واقعيت مي روند. بنابراين بيش از آن كه مدعي خلق دنيايي قابل قياس با جهان واقعي باشند مي كوشند جهان داستاني خود را در مجاورت جهان بيروني برپا كنند: به جاي ارائه نسخه بدلي از واقعيت، در فكر ايجاد فاصله با واقعيت اند.» بعد از اين مقدمه-نقدها كه در عين ايجاز صورت بندي دقيق از داستان نويسي ايران به دست مي دهد، داستان هاي منتخب از بيست وپنج نويسنده آمده است، ازجمله فرخنده آقايي، محمدرحيم اخوت، كورش اسدي، پيمان اسماعيلي، آذردخت بهرامي، محمدرضا پورجعفري، محمد تقوي، محمود حسيني زاد، محمدرضا صفدري، شهرام مرادي، محمد كشاورز، حامد حبيبي، بهناز علي پور گسكري، محمد كلباسي و ديگران.

روزنامه شرق، شماره 3405 به تاريخ 28/1/98، صفحه 8 (ادب