گفت و گو با کاظم رهبر درباره مجموعه شش جلدی ” چگونه می نویسم”

پاسخ استیفن کینگ به خوانندگان ایرانی

گفت و گو با کاظم رهبر درباره مجموعه شش جلدی ” چگونه می نویسم”

گفتگو و مصاحبه: پوریا میرآخوری

آداب نوشتن از آن دسته مسائل کنجکاوی برانگیزی است که به مانند اثر انگشت و کارهای شخصی ، منحصر به فرد است. هرچند که دراین بین می توان شباهت هایی را یافت. یکی از کنجکاوی های خبرنگاران حوزه ادبیات به همین مساله برمی گردد و کاظم رهبر ایده ای که جرقه آن 15 سال پیش خورد را ادامه داد و نتیجه اش شد شش جلد کتاب با عنوان “چگونه می نویسم” که به عادات نوشتن نویسندگان حوزه های مختلف نوشتاری می پردازد. این مجموعه قراراست در آینده با آداب نوشتن نویسنده ای همچون استیفن کینگ ادامه پیدا کند که کاظم رهبر طی مکاتبه ای که با او داشته است از شناخته شده بودن این نویسنده آمریکایی در ایران گفته است و کینگ نیزقرار است عادات نوشتنش را برای کتاب های این مجموعه بنویسد.

******

از ایده شکل‌گیری مجموعه «چگونه می نویسم» بگویید:

ایده اولیه این مجموعه به 15 سال پیش برمی گردد. در آن زمان به سردبیر روزنامه “آفتاب امروز” طرحی در مورد انتشار صفحه ای درباره کتاب در ایران و جهان ارایه کردم که با آن موافقت شد. هدف این صفحه آن بود که علاقه مندان را در جریان آخرین اخبار و تحولات داخلی و خارجی کتاب قراردهد. در این صفحه ستون های متفاوتی تعریف و برای آنها مطالب خاصی به طور مرتب تهیه می شد. یکی از این ستون ها، ستونی بود با سرکلیشه ” چگونه می نویسم” که عنوان مطالبی بود به قلم نویسندگان معاصر غربی که آنها می گفتند،هرروز چگونه می نویسند. درآن زمان کتاب ها و مطالب آموزشی اندکی در حوزه نوشتن برای علاقه مندان وجود داشت. پس از انتشار این صفحه و استقبال از این گونه مطالب، تصمیم گرفته شد که انتشار مطالب آموزشی در حوزه نوشتن را به صورت کتاب ادامه بدهیم. پس از منتشرشدن اولین کتاب، این فکر پیدا شد که علاوه بر ترجمه مطالب آموزشی خارجی، چرا تجربیات نویسندگان ایرانی را تهیه و منتشر نکنیم؟ پس در مورد این مجموعه که عنوان آن “کتاب نوشتن” بود، با اساتیدی همچون نجف دریابندی,ابراهیم یونسی، دکتر بهروز بهزادی، دکتر یونس شکرخواه، سید فرید قاسمی و علی دهباشی مشورت شد.

تهیه مطالب  مجموعه کتاب های “چگونه می نویسم” چه مراحلی را طی کرد و چقدر زمان برد؟

مطالب این شش جلد کتاب تولیدی است و برای این مجموعه تهیه شده است. در ابتدا قصد براین بود که هر شش ماه یک کتاب تهیه و منتشرشود. اما تهیه هریک از کتاب ها بین یک تا دو سال زمان برد. چون از ابتدا تصمیم براین بود  تا کیفیت به حد رضایت نرسد، آنها را منتشر نکنیم. پس گفت وگو با نویسندگانی همچون عباس عبدی، اسماعیل خلج،ابراهیم یونسی ، منوچهر طیاب و… تا شش ماه و در جلسات متعدد برگزارشد. پس از آن پیاده کردن و ویرایش و بازبینی و حذف واضافات از سوی مصاحبه شوندگان به زمان آنها افزود. همچنین درخواست و دریافت مقالات از نویسندگانی همچون علی اشرف درویشیان، محمود دولت آبادی، احمد محمود، جواد مجابی،پری صابری، دکتر علی رفیعی ، محمد چرمشیر، بهروز غریب پور، مسعود بهنود، احمد بورقانی، دکتر بهروز بهزادی، دکتر یونس شکر خواه، فرید قاسمی، خسرو سینایی  و … از شش ماه تا یک سال ونیم زمان برد. حتی مطلبی همچون مطلب درخواست شده از استاد احمد محمود، بعد از فوت ایشان به دستمان رسید. در مورد مطالب خارجی نیز با توجه به جستجو برای بخش های گوناگون ، انتخاب و ترجمه ، از نظر زمانی، یک چیزی بین اینها بود. اما با همه این تفاصیل، سه جلد از کتاب ها با عنوان “کتاب نوشتن” منتشرشد. اما جلد های بعدی به دلیل مشکلات نیمه کاره ماند. تا اینکه از دو سال پیش مجددا تصمیم براین گرفته شد که مجموعه ادامه پیدا کند. بنابراین مطالب مورد بازبینی قرارگرفت و مطالب جدید ایرانی و خارجی تهیه و به آنها افزوده و کتاب های جدید تهیه شد. همچنین برای اینکه عنوان مجموعه ، محتوای کتاب ها را برای علاقه مندان بهتر مشخص کند، از عنوان “چگونه می نویسم” استفاده شد.

انتخاب نویسنده‌ها، چه ایرانی و چه خارجی بر چه اساسی شکل گرفته  و معیار انتخاب آن‌ها چه بوده است؟

ما از ابتدا تصمیم گرفتیم که به طور مثال به سراغ نمایش نامه نویسان برویم. نه کسانی که در مورد نمایش نامه نویسی نوشته اند. ما می خواستیم بدانیم که نمایش نامه نویسان چگونه نوشته اند و می نویسند. نگاه ما به مجموعه نگاه کاربردی بوده و هست. هدف این مجموعه این است که به علاقمندان به نوشتن نشان بدهد که در دنیای امروز و در حال حاضر، چه در ایران و چه درجهان، نویسندگان چگونه می نویسند.

 جای خالی خیلی از نویسنده‌ها اعم از داستان‌نویس و فیلم نامه‌ نویس معروف و صاحب سبک ایرانی در این کتاب‌ها خالی است. به گونه‌ای که فقط 5داستان‌نویس معاصر و دو فیلمنامه‌نویس دیده می‌شود. دلیل نبود دیگران چیست؟

ما برای تهیه مطالب با اکثر نویسندگان تماس گرفته و از آنها درخواست مطلب کرده ایم. اگر از آنها در این مجموعه ها مطلبی نیست، احتمالا به دلیل مشغله هایی بوده که داشته اند و امیدواریم که در جلدهای بعدی از آنها مطلب داشته باشیم. نکته بعدی نیز این است که در خیلی از کشورهای دنیا، نویسندگی یک شغل است. مثلا اکثر نویسندگانی که در کتاب 100 روش از آنها مطلب داریم، با نوشتن زندگیشان را تامین می کنند. بنابراین آنها می دانند که برای معرفی خود و کارهایشان ناچارند که با اجتماع در ارتباط باشند، پس از تمام امکانات ارتباطی استفاده می کنند. چرا که در دنیای امروز می گویند، 50 در صد تولید است،  50 در صد هم تبلیغ در مورد آنچه که تولید کرده اید. بطور مثال، برای مطالب جلدهای آینده مجموعه چگونه می نویسم  با “استیون کینگ” رمان نویس آمریکایی تماس گرفتیم. به ایشان گفتیم که ما چنین مجموعه ای را در ایران منتشرکرده ایم. در کشور ما، شما را می شناسند و کتاب هایتان ترجمه و منتشرشده است. البته به ایشان هم اطلاع دادیم که ما اینجا قانون کپی رایت نداریم. بعد پرسیدیم که آیا حاضرید با ما همکاری کنید و مطلبی در مورد داستان نویسی به  ما بدهید؟ ایشان بعد از 48 ساعت پاسخ داد، چراکه نه؟ البته.

جالب‌ترین نکته‌ای که در مواجهه با آداب نوشتن نویسنده‌های ایرانی و خارجی به آن‌ها برخوردید چه بود؟

اگر ما که به نوشتن علاقه داریم، زمانی که از صافی تمرین و تجربه های لازم بگذریم، مانند اثر انگشتمان که با نویسندگان دیگر فرق دارد، آثارمان و سبکمان هم با دیگران فرق خواهد داشت. ما با مطالعه آداب نوشتن نویسندگان ایرانی و خارجی به این نکته پی می بریم که هیچکدام از ما شبیه هم نیستیم. این درحالی است که پیش از این تصور می کردیم که باید به مدل فلان نویسنده معروف زندگی کنیم و بنویسیم تا مقبول واقع شویم. پس با خواندن آداب نوشتن آنها، مدل خودمان را کشف می کنیم. این مطالعه کمک می کند تا از کلیشه ها خلاص شویم و مدل خلاقه مان را پرورش بدهیم.

این کتاب‌ها برای چه کسانی مفید است؟

برای همه کسانی که می نویسند. چرا؟ چون ما برای بهتر نوشتن نیاز به کسب تجربه، اطلاعات و دانش به روز درباره رشته مورد علاقه مان داریم. از سوی دیگر حوزه های مختلف نوشتن با هم مرتبط هستند. بنابراین شش کتاب منتشرشده از مجموعه ” چگونه می نویسم” با عناوین 100 روش از 100 نویسنده معاصر، 9 روش از 9 داستان نویس معاصر، 14 روش از 14 روزنامه نگار معاصر، 7 روش از 7 فیلم نامه نویس معاصر، 9 روش از 9 نمایش نامه نویس معاصر، 17 روش از 17 نویسنده خلاق معاصر ، چه از نظر موضوعات کلی، همچون طراحی نوشتن، ساختار یک نوشته، پرورش سوژه، زمانبندی کار نوشتن، پرورش خلاقیت و …، چه از نظر موضوعات جزئی همچون انتخاب عنوان مطلب یا داستان یا نمایش نامه ، و یا انتخاب اسامی اشخاص و کاراکترها، و یا توصیف مکان، زمان و یا تحقیق ، که چگونه در کوتاه ترین زمان به منابع موردنیاز اثرمان دست پیدا کنیم، تمامی شش جلد با هم مرتبط هستند. در این مجموعه نویسندگان با تجربه حاصل عمرشان را به علاقمندان ارائه کرده اند. آنها به نکاتی اشاره کرده اند که همه اشخاصی که درحوزه های مختلف نوشتن فعالیت می کنند، به دانستن آنها نیاز دارند. مثلا اگر بخواهم به یکی از نکات مطرح شده در کتاب روزنامه نگاری اشاره کنم، این است که چگونه برای نوشتنمان سوژه به دست بیاوریم و چگونه آن را پرورش دهیم. این مساله فقط اختصاص به کسانی ندارد که علاقمند به حوزه روزنامه نگاری هستند. بلکه یک داستان نویس جوان هم نیاز به دانستن آن دارد. هم برای داستان هایش و هم برای یادداشتی که  در آینده می خواهد در مورد یک موضوع اجتماعی و یا فرهنگی بنویسد.او با مطالعه و تمرین بر اساس این مطالب می آموزد که چگونه افکارش را شکل بدهد و آنها را پیاده کند. و یا یکی از نکاتی که در کتاب نمایش نامه نویسی به آنها اشاره شده، این است که چگونه از متون قدیمی برای خلق آثار جدید استفاده کنیم. این هم به درد اشخاصی می خورد که در کارنمایش نامه نویسی هستند و هم کسانی که فیلم نامه و داستان می نویسند. و یا درکتاب نویسندگی خلاق که کتابی بین حوزه ای است و برای تمام اشخاصی است که دست به قلم دارند. این کتاب به ما کمک می کند تا مناسب ترین وقت برای نوشتن را پیدا کنیم ویا چگونه ایده های نو را به دست بیاوریم و یا چطور در کارمان نوآوری کنیم و یا چگونه همیشه انگیزه نوشتن داشته باشیم. و یا در کتاب 100 روش ، 100 نویسنده معاصر ، 100 داستان نویس، شاعر، نمایش نامه نویس، فیلم نامه نویس، خبرنگار و … به نویسندگان جوان و علاقمندان به کار نوشتن می گویند که آنها چگونه می نویسند. آنها نمی گویند که ما باید چگونه بنویسیم. بلکه با خواندن نوع نویسندگی آنها است که ما هم مدل نویسندگی خودمان را کشف می کنیم. بنابراین با اینکه برای نظم بخشیدن، مطالب این کتاب ها جدا شده است، اما همه مطالب این شش کتابی که تاکنون منتشرشده ، مرتبط باهم هستند و تلاش شده که هرمطلب پاسخ گوی نیازی از کارعلاقمندان به نوشتن باشد.

آیا کتاب‌های دیگری از این مجموعه را در دست تهیه دارید؟

بله. کتاب هایی در مورد سفرنامه نویسی، زندگی نامه نویسی و شعر دردست تهیه است وبه مجموعه افزوده خواهد شد.

روزنامه هفت صبح

13/6/96