محمدناصر احدی ـ روزنامه‌نگار
کاظم رهبر از سنین نوجوانی نوشتن به‌صورت حرفه‌ای را برای مطبوعات آغاز کرده و سال‌ها در این عرصه به تجربه‌اندوزی مشغول بوده است. البته، نوشتن تنها دغدغه او نبوده و با توجه به علاقه‌ای که به سینما و تئاتر داشته، از این اقبال برخوردار بوده که با گروه‌های پیشرویی همچون سینمای آزاد ایران و کارگاه نمایش همکاری کند. حدود 21سال پیش بود که متوجه کمبود منابع آموزشی عملی در حوزه نوشتن شد و کار تهیه کتاب‌های مجموعه «چگونه می‌نویسم» را آغاز کرد. او در این مجموعه 7جلدی سراغ کسانی رفته که به‌طور عملی در حوزه‌هایی مثل فیلمنامه‌نویسی، نمایشنامه‌نویسی، روزنامه‌نگاری، داستان‌نویسی و زندگینامه‌نویسی کار کرده‌اند و خواندن تجربیاتش برای علاقه‌مندان به این حوزه‌ها می‌تواند راهگشا باشد. اخیرا جلد هفتم این مجموعه با عنوان «چگونه می‌نویسم: 12روش از ۱۲ زندگینامه‌نویس معاصر» منتشر شده که به همین سبب با کاظم رهبر درباره این مجموعه گفت‌وگو کردیم.
در سال‌های اخیر، کتاب‌های زیادی درخصوص آموزش نوشتن منتشر شده است. اگر بخواهید به وجه تمایز مجموعه «چگونه می‌نویسم» با سایر کتب این حوزه اشاره کنید، روی چه نکته‌ای دست می‌گذارید؟
ایده این کار از روزنامه «آفتاب امروز» شروع شد. در آن زمان منابع آموزش نویسندگی بسیار کم بود و من و تعدادی از دوستانم که به نوشتن علاقه‌مند بودیم، منابع کمی در این خصوص در اختیار داشتیم. مثلا در حوزه فیلمنامه‌نویسی فقط کتاب سیدفیلد وجود داشت و در حوزه نمایشنامه‌نویسی کتاب مرحوم دکتر مهدی فروغ یا در زمینه داستان‌نویسی کتاب «هنر داستان‌نویسی» مرحوم دکتر ابراهیم یونسی تنها منابع موجود بود. فکر کردم کسانی که دوست دارند وارد حوزه نوشتن شوند به منابع جدیدی نیاز دارند. نکته‌ای که از همان روز اول مدنظر داشتم این بود که بنا را بر تولید کتاب‌های تئوریک نگذاریم و در عوض تجربیات نویسنده‌ها را به‌صورت کاربردی بازگو کنیم؛ یعنی این کتاب‌ها چکیده عمر کسانی باشد که در این حوزه‌ها کار کرده‌اند، نه فقط تئوری خام. درواقع، حاصل عمرشان باشد که آن را به نسل جدید و کسانی که در شروع راه هستند منتقل کنند. ما در این مجموعه اصلا سراغ کسانی نرفتیم که درباره این موضوعات فقط حرف می‌زنند بلکه به کسانی مراجعه کردیم که خودشان این کارها را کرده‌اند؛ یعنی کسی که خودش نمایشنامه‌نویس یا فیلمنامه‌نویس یا روزنامه‌نگار بوده است. نرفتیم سراغ کسی که روزنامه‌نگاری را تدریس می‌کند؛ رفتیم سراغ کسی که خودش روزنامه‌نگار است و یادداشت و مقاله نوشته است. یعنی تفاوت و تمایزی که ما از روز اول برای این مجموعه درنظر گرفتیم این بود که نتایج تجربیات و حاصل عمر نویسندگان هرکدام از این حوزه‌ها را با زبان ساده و به طریق کاربردی به نسل جدید و علاقه‌مندان منتقل کنیم.
وقتی مجموعه‌ای با چنین طیف متنوعی از موضوعات منتشر می‌شود، برای مخاطب این سؤال ایجاد نمی‌شود که چطور یک نفر می‌تواند در همه این حوزه‌ها مسلط باشد؟
در همه موضوعاتی که در این مجموعه آمده، خودم کار کرده‌ام و تجربه دارم، چه در روزنامه‌نگاری و داستان‌نویسی و چه در نمایشنامه‌نویسی و فیلمنامه‌نویسی و همه این حوزه‌ها را دوست دارم. ببینید! عشق داشتن به نوشتن بسیار مهم است. زمانی که من این مجموعه را شروع کردم، تعداد کتاب‌های آموزش نوشتن در میان کتاب‌های فارسی کم بود. ما عنوان مجموعه را گذاشتیم «کتابِ نوشتن». بعد وقفه‌ای پیش آمد و مجددا که تصمیم به ادامه مجموعه گرفتیم، برای اینکه مخاطب زودتر متوجه موضوع کتاب شود، با ناشر به این نتیجه رسیدیم که اسم این مجموعه را به «چگونه می‌نویسم» تغییر دهیم. بعد از آن شاهد بودیم که انواع و اقسام کتاب‌های مختلف درباره نوشتن به بازار آمد. من سعی نکردم که درباره این حوزه‌ها خودم حرف بزنم بلکه سراغ کسانی رفتم که این کارها را انجام داده‌اند و در آن حوزه تجربه دارند. اگر خودم می‌خواستم درباره هر کدام از اینها حرف بزنم، به نوعی صحبت شما درست بود که چطور ممکن است در دنیایی که هر روز همه‌چیز تخصصی و تخصصی‌تر می‌شود، یک نفر در مورد همه این حوزه‌ها اظهارنظر کند؛ درحالی‌که من سعی کرده‌ام منتقلکننده تجربیات کسانی باشم که در این حوزه‌ها فعالیت کرده‌اند.
نوشتن در هرکدام از این حوزه‌ها چقدر تمرین‌کردنی و آموختنی است و چقدر به الهام و استعداد بستگی دارد؟
به هر حال، کسی که جنم و مقدمات نویسندگی را نداشته باشد، نمی‌تواند نویسنده موفقی شود؛ بالاخره باید مایه و علاقه‌ای وجود داشته باشد. گذشته از این، کسی که می‌نویسد، بهتر از هر کس دیگری می‌داند هرچه بیشتر زحمت بکشد و تمرین کند، نوشته‌اش بیشتر صیقل می‌خورد و بهتر و بهتر می‌شود. مثلا خود شما به‌عنوان روزنامه‌نگار ممکن است چند روز روی یک مقاله وقت بگذارید ولی وقتی حاصل کار را می‌بینید، متوجه می‌شوید وقتی که گذاشته‌اید واقعا ثمربخش بوده است. درضمن، گذشته از استعداد یا الهام، تمرین و زحمت کشیدن و مطالعه کردن و باز هم تمرین کردن نقش خیلی مهمی در شکفتن و بهتر شدن دارد.
استقبال از مجموعه چطور بوده است؟
این کتاب به چاپ‌های متعددی رسیده و تشویق‌های همکاران و به خصوص بازخوردهای مثبت و رضایت‌بخش خوانندگانی که با آنها در نمایشگاه کتاب مواجه شده‌ام، به من انگیزه زیادی داده که این مجموعه را همچنان ادامه دهم.
نکته آخر؟
در تهیه این مجموعه از یاری همکاران و دوستان مختلفی بهره‌مند بوده‌ام که بدون مساعدت آنها انجام این کار ممکن نبود و از همه‌شان سپاسگزارم.
